ضمیر

واژه‌ای است که برای جلوگیری از تکرار اسم، جانشین آن مي‌شود.

مریم دانش‌آموز پرتلاشی است، دوستان مریم، آیندۀ خوبی برای مریم پیش‌بینی می‌کنند.

همانطور که می‌بینید در جملۀ فوق سه بار مریم تکرار شده‌است. برای جلوگیری از تکرار

 می‌توانیم از ضمایر استفاده کنیم و جمله را به این شکل بازسازی کنیم:

مریم دانش‌آموز پرتلاشی است، دوستانش، آیندۀ خوبی برای او پیش‌بینی می‌کنند.

مرجع ضمیر:اسم یا گروه اسمی را که ضمیربه جای آن آورده می‌شود، مرجع ضمیر می‌نامند.(ضمیر به چه کسی یا چه چیزی برمی‌گردد و اشاره دارد)

در مثال بال واژۀ "دوستانش" یعنی "دوستان مریم" یعنی ضمیر"ش" به مریم که مرجع ضمیر هست برمی گردد.

انواع ضمیر:

ضمیر ملکی

ضمیر شخصی

ضمیر مشترک

ضمیر اشاره

ضمیر پرسشی

ضمیر تعجبی

ضمیر مبهم

از این میان به تعریف ضمیر شخصی و مشترک می‌پردازیم.

1- ضمیر شخصی: ضمیرهایی هستند که برای هریک از اشخاص  (اول شخص، دوم شخص و

سوم شخص، مفرد یا جمع ) ساخت جداگانه دارند.

ضمیر شخصی دو گونه است: جدا یا منفصل، پیوسته یا متصل

الف- ضمیر شخصی جدا یا منفصل یا گسسته: ضمیری است که به واژۀ پیش از خود نمي‌چسبد و به تنهایی به کار مي‌رود:

اول شخص مفرد:من

دوم شخص مفرد: تو

سوم شخص مفرد: او (وي)

اول شخص جمع: ما

دوم شخص جمع: شما

سوم شخص جمع: ایشان

ب - ضمیر شخصی متصل یا پیوسته:ضمیری است که به واژۀ پیش از خود مي‌پیوندد و به تنهایی به‌كار نمي‌رود.

(اول شخص مفرد:_َم

دوم شخص مفرد:_َت

سوم شخص مفرد: _َ ش

اول شخص جمع: -ِمان

دوم شخص جمع: _تِان

سوم شخص جمع: -ِشان

تذکر: وقتی که ضمیر (م، ت، ش) به کلماتی که به (ه) ختم مي‌شوند افزوده شود، الفی به آن اضافه مي‌شود. میوه‌ام،  جامه‌ات

اگر ضمایر متصل به واژه‌ای که آخرش (ا )یا (و )باشد، بچسبد، (ی) به آن اضافه مي‌شود.  قلم‌هایم، ابرویت

نقش‌های ضمیر شخصی پیوسته: ضمیرهای شخصی پیوسته در نقش‌های "مفعول، مضافً‌الیه و متمم" ظاهر می‌شود.

من دیدمش: من او را دیدم: _َش : مفعول.

معمولاً وقتی ضمیر پیوسته به فعل می‌چسبد نقش مفعولی پیدا می‌کند.

به مدرسه‌اش رفتم: _َش مضافً‌الیه

2-ضمیر مشترک:
ضمیری است که برای همه ساخت‌های شش‌گانه یکسان به‌کار مي‌رود.

خود: خودم، خودت، خودش، خودمان، خودتان، خودشان

علاوه بر ضمیر خود، دو ضمیر خویش و خویشتن نیز ضمیر مشترکند که بیشتر در زبان و ادب به‌كار مي‌رود.